Gümrük rejimi; ihracat ve ithalata konu olan ürünlere ilişkin olarak uygulanacak gümrük süreçlerini ve Türkiye Gümrük Mevzuatında yer alan sınıflandırmaları içermektedir.
Gümrük rejimleri, yapılacak olan uluslararası ticaret işleminin konusunda ve ekonomik amacına göre farklı sınıflandırmalara sahiptir. Toplamda sekiz adet gümrük rejimi tanımlanmıştır. Bir ürünün ithalatı ya da ihracatı belirli mevzuatlara göre bu sınıflandırmalardan birinde tanımlanır. Her bir gümrük rejimi, eşyalar üzerinde farklı hükümlerin uygulanmasını sağlar. Bu hükümler genel olarak ihracatın artırılmasını teşvik etmek ve uluslararası ticaret yapan firmaların işlerini kolaylaştırmak için oluşturulmuş ve uygulamaya konmuştur.
Eğer uluslararası ticaretle ilgileniyorsanız, gümrük rejimi çeşitlerini bilmeniz gerekir. Ürününüzün nasıl ithal ya da ihraç edileceğine ilişkin olarak bu rejimler oldukça önemlidir. Peki, gümrük rejimi çeşitleri nelerdir? Bir ürünün ithali ya da ihracında, sınıflandırma nasıl yapılmaktadır? Bu soruların yanıtlarını, yazımızın devamında bulabilirsiniz.
Türkiye Gümrük Mevzuatına göre toplam sekiz farklı gümrük rejimi tanımlanmıştır. Bu rejimler eşyaların ithalatı ve ihracatı konusunda değişik yöntemlerin uygulanmasını ifade eder. Bu rejimler şu şekildedir;
İhracat rejimi; serbest dolaşımdaki eşyaların ihracı amacıyla Türkiye Gümrük Bölgesi dışına çıkarılmasına ilişkin hükümlerin uygulandığı rejime verilen isimdir. İhracat, ticaret politikasının önlemleri ve gerektiği durumlarda ihracat vergileri de dâhil olmak üzere, çıkış işlemlerindeki hükümlerin uygulanması ile gerçekleşmektedir.
Türkiye Gümrük Bölgesinden ihracı yapılacak olan eşya, ihracata ilişkin gümrük beyannamesiyle yetkili olan gümrük idaresine beyan edilir. İhraca konu olan eşya, gümrük beyannamesinin tescili sırasında bulunduğu durum ve niteliğini gümrüğün kontrolünden çıkışı sırasında da aynen muhafaza ederek, bu haliyle Türkiye Gümrük Bölgesini terk etmesi koşuluyla fiili olarak ihraç edilmiş sayılır. Bu durumda, ihraca konu olan eşyanın gümrük kontrolü sona erer.
Antrepo ya da gümrük antrepo rejimi; ithalat vergilerine ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmayan ve serbest dolaşıma girmemiş eşyanın ve gümrük antreposuna alınması halinde ihracata ilişkin önlemlerden faydalanabilecek serbest dolaşımda bulunan eşyaların gümrük antreposuna konulmasına ilişkin hükümleri belirler.
Gümrük antreposu, gümrük gözetiminde bulunan eşyaların ya da izin verilen durumlarda serbest dolaşımda bulunan eşyaların ihraç edilmek kaydıyla konulduğu özel ve genel antrepolardır.
Bu rejimde kullanılan genel antrepolar, eşyanın konulması için herkes tarafından kullanılabilecek olan gümrük antrepolarını ifade eder. Özel antrepolar ise yalnızca antreponun işletmecisine ait eşyanın konulması amacıyla kurulmuş gümrük antrepolarıdır.
Türkiye Gümrük Bölgesine getirilen eşyaların serbest dolaşıma girmesi; ticaret politikası önlemlerinin uygulanması, kanunen ödenmesi zorunlu olan vergilerin tahsili ve eşyanın ithali için öngörüşmüş diğer işlemlerin tamamlanmasıyla mümkün olmaktadır. Serbest dolaşıma giriş rejimi hükümlerinin uygulanmasıyla eşya serbest dolaşımda bulunan eşya statüsünü elde eder.
Dâhilde işleme rejimi; ihracatçı firmalarca ihraç ürünleri üretmek için gerekli olan ve ithal edilen, bu sebeple de ithalatı gümrük vergisine tabi olan hammaddelerde ve girdilerde gümrük muafiyeti getiren bir ihracat teşvik sistemidir.
Bu rejim, Türkiye’de dünya fiyatlarından temin edilemeyen, üretimi yetersiz olan ya da hiçbir biçimde temin edilemeyen, yeterli kalitede bulunmayan materyallerin gümrük muafiyetli olarak yurt dışından getirilmesine olanak sağlar. Dâhilde işleme rejimiyle, girdi maliyetlerinin azaltılması ve ihracatı artırmak, ihraç ürünlere uluslararası pazarda rekabet gücü kazandırmak, ihracat pazarlarını geliştirmek ve ihraç edilen ürünleri çeşitlendirmek amaçlanmaktadır.
Basit düzeydeki işlemler için alınacak Dâhilde İşleme İzin Belgesi için başvurular gümrük idarelerine yapılmaktadır. Kapsamlı işlemler için alınacak belgeler için ise Ticaret Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü’ne elektronik ortamda başvuru yapılması gerekir.
Hariçte işleme rejimi ise işlem görecek olan hammaddelerin önce ihracını, işlem gördükten sonra ise tekrar ülkemize ithalini içeren ve bu süreçte her türlü vergiden muaf olunmasını sağlayan sistemdir. Hariçte işleme izin belgesi Ticaret Bakanlığı İhracat Genel Müdürlüğü tarafından verilmektedir. Bununla birlikte tamir amacı taşıyan ve benzeri işlemler için ilgili gümrük müdürlüklerine; madenlerin işlem görebilmesi için gönderilen hammaddeler için ise Maden İhracatçı Birliklerine başvuru yapılması gerekir.
Serbest dolaşıma henüz girmemiş olan eşyaların Türkiye Gümrük Bölgesinde, ithalat vergileri ya da ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmadan, niteliği ya da durumunu değiştiren işlemlere tabi tutulmaları ve bu şekilde işlemlerden elde edilen ürünlerin gümrük vergilerine tabi olarak serbest dolaşıma girmelerine ilişkin hükümler gümrük kontrolü altında işleme rejimiyle uygulanır. Elde edilen bu ürünler, işlenmiş ürün olarak adlandırılmaktadır.
Gümrük kontrolü altında işleme izni; işleme işini kendisi yapan ya da bir başkasına yaptıran kişilerin talebiyle gümrük idareleri tarafından verilir. Gümrük kontrolü altında işleme rejiminin uygulanabileceği durumların listesini ve bu rejimin konusu olan eşyaların serbest dolaşıma giriş rejimi dışında gümrükçe onaylanan bir işlem ve kullanıma tabi tutulabileceği özel şartlar ve istisnai durumların tamamı yönetmeliklerle belirlenmektedir.
Serbest dolaşıma henüz girmemiş olan eşyanın ithalat vergilerinden kısmen ya da tamamen muaf olması ve ticaret politikasına önlemlerine tabi tutulmadan, Türkiye Gümrük Bölgesi içerisinde kullanılmasına sağlayan hükümlerin uygulandığı rejimdir. Bu rejimde eşyaların kullanımı sırasında olağan yıpranmanın dışında, herhangi değişikliğe uğramaksızın yeniden ihracı yapılır. Geçici ithalat izni; eşyayı kullananlar ve kullandıran kişilerin talebiyle gümrük idareleri tarafından verilir.
İthal eşyasıyla ilgili ayniyet tespitinin mümkün olmadığı durumlarda, geçici ithalat rejiminin kullanılmasına izin verilmemektedir. Buna karşın, eşyanın ya da yapılacak işin niteliği itibariyle, ayniyet tespiti yapılması ve ilgili önlemlerin alınmamasının rejimin kötüye kullanılabileceği durumlarda gümrük idareleri vergilerin tümünü teminata bağlayarak, geçici ithalat rejiminin kullanılmasına müsaade edebilir.
Transit rejimi iki farklı şekilde ele alınabilmektedir. Bunlardan birincisi; ithalat vergileriyle birlikte ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmayan serbest dolaşıma girmemiş ürünlerin gümrük gözetimi altında Türkiye Gümrük Bölgesinde bir noktadan diğerine taşınması sırasındaki uygulamalardır. Diğeri ise yine ihracatla ilgili gümrük işlemleri tamamlanmayan eşyaların gümrük gözetimi altında taşınmasıdır.
Gümrük idareleri, transit rejimi hükümlerine tabi tutulan eşyaların Türkiye Gümrük Bölgesi içerisinde; yabancı bir ülkeden bir diğer yabancı ülkeye, yabancı bir ülkeden Türkiye’ye, Türkiye’den yabancı bir başka ülkeye ve bir iç gümrük idaresinden diğer bir iç gümrük idaresine taşınmasına izin verebilmektedir.
Transit rejimine bağlı olarak bir eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesinde taşınması farklı kapsamlarda gerçekleştirilebilir. Bu kapsamlar şu şekilde sıralanabilir;