Uluslararası dış ticarette malların tesliminin nerelerde yapılacağı, ticaret esnasındaki masrafların kim tarafından karşılanacağı ya da firmalar arasında nasıl paylaşılacağı, sigorta ve taşıma sözleşmelerinin ne şartlarda yapılıp yapılamayacağı gibi hususların yani kısacası alıcı ve satıcının ne tip yükümlülüklerinin bulunduğunun net olarak belirlenmesi önem arz eder.
Bu konuda önemli kaynaklardan biri Milletlerarası Ticaret Odası (ICC) tarafından yayınlananmış olan INCOTERMS olarak karşınıza çıkacaktır. International Commercial Terms’in kısaltması olan INCOTERMS, Türkçeye Uluslararası Ticari Terimler olarak geçmiştir. INCOTERMS, alıcı ve satıcı arasındaki sözleşmelerde kullanılan, alıcının ve satıcının yükümlülüklerini gösteren, uluslararası kabul görmüş olan kuralların bütünüdür.
Bu kurallar bütününe göre, uluslararası ticarette 11 farklı teslim şekli bulunmaktadır. Bunlar ise temelde iki farklı sınıfa ayrılmaktadır. Bu sınıflardan biri tüm taşıma türlerini kapsayan kurallardır. Bu kurallar; EXW, FCA, CIP, CPT, DAT, DAP ve DDP şeklinde kısaltılmaktadır. Diğer sınıfta ise deniz ve içsu taşımalarına özgü kurallar belirlenmektedir. Bu kurallar FAS, FOB, CIF ve CFR şeklindedir.
Bu teslim şekilleri birbirlerinden birçok farklı uygulamayı kapsamaktadır. Bu uygulamalardan kimilerinde alıcı kimilerinde ise satıcı daha fazla yükümlülük altındadır. Bazı uygulamalarda ise yükümlülük alıcı ve satıcı arasında benzer şekilde paylaşılmıştır. Uluslararası alanda hemen hemen her yerde karşınıza çıkacak bu uygulamalar arasından firmanız için en idealini seçmeniz önemlidir.
Bu teslim şekli satıcının malları, kendi yerinde ya da ismen belirlenen başka bir yerde alıcının tasarrufuna bırakmasını içerir. Alıcı malları fabrika, depo ya da işyeri gibi alanlarda alıcının tasarrufuna bırakarak teslim edebilir. Satıcının malları taşıma aracına yükleme gibi bir zorunluluğu yoktur. Malların teslim anından itibaren, mallarla ilgili bütün masraf alıcı tarafından karşılanır ve tüm risk alıcıya aittir. Bu teslim biçimde, satıcının sorumluluklarını minimum düzeyde tutmaktadır.
Bu teslim şeklinde satıcı malları; satıcının işyerinde ya da belirlenmiş olan başka bir yerde, alıcı tarafından tayin edilmiş olan taşıyıcı ya da başka bir kişiye teslim eder. Bu teslim biçimde satıcı; hasar ve masrafları kendisine ait olmak üzere malların ihracat gümrük işlemlerini tamamlar. Teslim anından itibaren malla ilgili olan tüm masraflar ve riskler alıcıya geçmektedir.
Bu teslim biçimde satıcı malları belirlenmiş olan yükleme limanında, alıcının seçtiği geminin doğrultusunda (bir rıhtım, mavna ve benzeri) bırakarak teslim eder. Mallar geminin rıhtımında ise, yükleme yerine getirilir. Gemi eğer açıkta demirli ise mavnalarla geminin yanına götürülerek teslimat gerçekleştirilir. Mallara ilişkin tüm hasar ve masraflar; mallar gemi doğrultusunda bırakıldığı zaman alıcıya geçer. Alıcı bu andan itibaren bütün masrafları karşılamakla yükümlüdür. Satıcı; hasar ve masrafları kendisine ait olmak üzere; ihracat izinin ve gerekli görülen diğer tüm resmi izinleri alır. Böylece malların ihracı için gerekli olan gümrük işlemlerini tamamlar.
Gemide masrafsız, uluslararası ticarette teslim şekilleri içerisinde ülkemizde ne çok kullanılandır. Bu teslim şeklinde satıcı malları belirlenmiş olan yükleme limanından, alıcının seçtiği gemide ya da belirlediği teslim şeklinde, malları temin ederek teslimini gerçekleştirir. Mallara ilişkin olan hasar ve masraflar mallar gemide bulunduğu anda alıcıya geçmektedir. Bu andan itibaren tüm masraflar alıcıya geçer. Satıcı, hasar ya da masrafları kendisine ait olmak üzere, malların ihracı için gerekli tüm ihraç iznini ve diğer resmi izinleri alır. Bu sayede malların ihracı için gerekli gümrük işlemleri tamamlanır.
Bu teslim biçimde satıcı malları gemide teslim etmektedir. Bunun yanı sıra zaten bu şekilde teslim edilen malları da tedarik edebilir. Mallara ilişkin olarak hasar ve masraflar, mallar gemide bulunduğu anda alıcıya geçer. Satıcı, hasar ve masrafları kendisine ait olacak şekilde; malların ihracı için gerekli olan tüm ihraç izni ve diğer resmi izinleri alır ve malların ihracı için gerekli gümrük işlemlerini tamamlar. Satıcı, malların belirlenen noktaya kadar taşınması için taşıma sözleşmesi yapar ve masraflarla birlikte navlunu öder.
Bu teslim şeklinde ise satıcı malları gemide teslim eder ya da zaten bu şekilde teslim edilmiş olan malları tedarik eder. Mallara ilişkin olarak hasar ve masraflar gemide bulunduğu anda alıcıya geçmektedir. Satıcı, hasar ve masrafları kendisine ait olarak, malların ihraç iznini ve diğer tüm izinleri alır ve ihraç için gerekli gümrük işlemlerini tamamlar. Satıcı, malların önceden belirlenen varma limanına getirilmesi için taşıma sözleşmesi yapar. Bu sözleşme gereği masrafları ve navlunu öder. Satıcı bunun yanı sıra alıcının yolculuk sırasında mallara ilişkin hasar ve ziyan riskine karşılık bir sigorta sözleşmesi yapar.
Bu teslim biçimde ise satıcı malları bizzat kendisi seçerek anlaşma yaptığı taşıyıcıya, malların, ihracatıyla ilgili olarak gümrük işlemleri yapılmış, belirtilen varış noktasına gönderilmesi için gereken taşıma sözleşmesi yapılmış ve taşımaya ilişkin masrafları ödenmiş olarak teslim eder. Satıcı, hasar ve masraflar kendisine ait olacak şekilde, malların ihracatında her türlü ihraç iznini ve diğer resmi izinleri alır ve malların ihracatında gerekli tüm gümrük işlemlerini tamamlar.
Taşıma ve sigorta ödenmiş olarak yapılan teslim şeklinde, satıcı malları kendi seçtiği bir taşıyıcı ya da diğer bir kişiye belirlenmiş noktada teslim eder. Bunun yanı sıra satıcı, malların belirlenen varış noktasına götürülmesi için gereken taşıma sözleşmesini yaparak, masrafları öder. Satıcı hasar ve masrafları kendine ait olacak şekilde, malların ihracı için gerekli olan tüm ihracat izinlerini ve diğer resmi izinleri alır ve malların ihracatı için gereken gümrük işlemlerini tamamlar. Satıcı, malları belirlenen varış limanına getirmesi adına bir taşıma sözleşmesi yapar. Bunun yanı sıra masrafları ve navlunu öder. Satıcı ayrıca alıcının yolculuk sırasında mallara ilişkin hasar riskine karşı bir sigorta sözleşmesi yapar.
Terminalde teslim biçiminde, satıcı malları belirlenen varış yerinde ya da limanda belirlenmiş olan terminalde gelen taşıma aracından boşaltılmış biçimde alıcının tasarrufuna bırakır. Mal bu noktada satıcıdan alıcıya geçmektedir. Burada kullanılan terminal terimi; depo, rıhtım, demiryolu, hava kargo istasyonu, konteyner sahası ya da yol gibi üstü açık ve kapalı olabilecek herhangi bir yeri işaret etmektedir. Satıcı, hasar ve masrafları kendisine ait olmak üzere, malların ihracatındaki her türden ihraç iznini ve diğer resmi izinleri alarak malların ihracı için gerekli tüm gümrük işlemlerini tamamlar. Satıcı, malları belirlenen varış limanına getirilmesi için taşıma sözleşmesi yapar. Bunun yanı sıra satıcı, masrafları ve navlunu öder. Bunun yanı sıra satıcı ayrıca malların belirlenen varış yerine ya da limana getirilmesi ve taşıma aracından boşaltılmasına ilişkin tüm masraf ve hasarları üstlenmektedir.
Belirlenen yerde teslim biçimde, satıcı malları önceden belirlenmiş olan varış yerinde, gelen taşıma aracından boşaltmadan alıcının tasarrufuna bırakarak teslim eder. Satıcı malların varış noktasına getirilmesine ilişkin olarak tüm masrafları ve hasarları üstlenir. Bunun yanı sıra satıcı, hasar ve masrafları kendisine ait olacak şekilde, malları ihracı için gerekli tüm ihraç izinleri ve diğer resmi izinleri alır. Bu izinlerle malların ihracı için gerekli tüm gümrük işlemlerini tamamlar. Satıcı, malların belirlenen teslim yerine ya da eğer varsa kararlaştırılan noktaya kadar taşınabilmesi için, masrafları kendisine ait olacak şekilde taşıma sözleşmesi yapar. Satıcı malların belirlenen varış noktasına getirilmesine ilişkin tüm masrafları ve bunun yanı sıra hasarı üstlenir.
Gümrük vergileri ödenmiş olarak yapılan teslim biçimde; satıcı malları ithalat için gümrüklenmiş şekilde ve belirlenen varma noktasına taşıma aracında boşaltılmaya hazır şekilde, alıcının tasarrufuna bırakarak teslim eder. Satıcı, malların önceden belirlenmiş olan varma yerine getirilmesine ilişkin olarak tüm masraf ve hasarları üstlenir. Bunun yanı sıra malların ihracatının yanı sıra ithali için de gümrükleme işlemlerini yapmakla yükümlüdür. Aynı zamanda ihracat ve ithalat için gerekli tüm harcı ödemekle ve tüm gümrük formalitelerini yerine getirmekle yükümlüdür. Bu teslim şeklinde satıcı için azami bir yükümlülük söz konusudur.
INCOTERMS’e göre düzenlenen uluslararası ticarette teslim şekillerinde dört alıcı ve satıcının sorumluluğu artabilir ya da azabilir. EXW alıcının sorumluluğunun en fazla olduğu teslim şeklidir. DAT, DAP ve DDP ise satıcının yükümlülüğünün en fazla olduğu türlerdir. Hangi teslim şeklinin kullanılacağına alıcı ve satıcı arasındaki anlaşmayla karar verilmektedir. Yapılan sözleşmeler iki taraf için de bağlayıcıdır. İki tarafta belirledikleri teslim şekline bağlı olarak yükümlülüklerini yerine getirmelidir. Bu yükümlülükler yerine getirilmediği takdirde ciddi boyutlarda maddi zararlarla karşılaşabilirsiniz. Bunun yanı sıra karşı tarafından, yükümlülüğünü yerine getirmeyen tarafı dava etme hakkı da bulunmaktadır.